پلاک دندان چیست ؟
پلاک دندان یک لایه چسبناک، بی‌رنگ و پر از باکتری است که روی سطح دندان‌ها تشکیل می‌شود و اغلب می‌توان آن را با زبان احساس کرد. این لایه که دندانپزشکان آن را بیوفیلم می‌نامند، از میکروارگانیسم‌ها، بزاق و ذرات غذایی باقی‌مانده در دهان تشکیل می‌شود. چون دندان‌ها سیستم طبیعی برای دفع بافت‌های مرده یا اضافی ندارند، این میکروب‌ها به سطح دندان می‌چسبند و به مرور زمان پلاک ایجاد می‌کنند. پلاک دندان بسیار چسبنده است و اگر به طور روزانه با مسواک و نخ دندان پاک نشود، می‌تواند منجر به تجمع جرم، پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه شود.
پلاک ارتودنسی چیست؟
پلاک ارتودنسی یا ارتودنسی متحرک وسیله‌ای دندانپزشکی است که برای اصلاح نامرتبی دندان‌ها و مشکلات فکی استفاده می‌شود. این پلاک معمولاً از پلاستیک قالب‌گیری‌شده و سیم فلزی ساخته می‌شود؛ بخش پلاستیکی پشت دندان‌ها قرار می‌گیرد و سیم یا زائده‌های فلزی، پلاک را روی دندان‌ها ثابت نگه می‌دارند. پلاک ارتودنسی از طریق قالب‌گیری یا اسکن سه‌بعدی دندان‌های بیمار طراحی و در لابراتوار ساخته می‌شود و حتی می‌تواند بر اساس سلیقه بیمار با رنگ‌های مختلف شخصی‌سازی شود.
مزیت اصلی پلاک ارتودنسی این است که برخلاف بریس‌های ثابت، بیمار می‌تواند آن را هنگام غذا خوردن، مسواک زدن یا ورزش کردن خارج کند. به همین دلیل، این وسیله بیشتر برای کودکان و نوجوانان استفاده می‌شود، اما بزرگسالان نیز در برخی موارد می‌توانند از آن بهره ببرند.
تفاوت پلاک و جرم دندان
پلاک دندان لایه‌ای نرم، بی‌رنگ و چسبنده از باکتری‌ها و ذرات غذایی است که روی سطح دندان‌ها تشکیل می‌شود. این لایه تازه و نسبتاً نرم است و معمولاً با مسواک زدن و استفاده از نخ دندان به راحتی پاک می‌شود.
اما اگر پلاک به موقع تمیز نشود، به مرور زمان با مواد معدنی موجود در بزاق ترکیب شده و به جرم دندان (Tartar یا Calculus) تبدیل می‌شود. جرم دندان سخت‌تر و مقاوم‌تر از پلاک است و به راحتی با مسواک برطرف نمی‌شود.
جرم دندان در ناحیه خط لثه: با جرم‌گیری معمولی در مطب دندانپزشک پاک می‌شود.
جرم در سطح ریشه دندان: برای از بین بردن آن نیاز به درمان‌های تخصصی‌تری مانند پاکسازی عمیق (Deep Cleaning)، جرم‌گیری زیر لثه یا حتی جراحی لثه وجود دارد.
به طور خلاصه، پلاک مرحله اولیه و نرم است که قابل پیشگیری و پاکسازی ساده می‌باشد، اما جرم دندان فرم سخت‌شده پلاک است که نیاز به درمان حرفه‌ای دارد.
جدول مقایسه پلاک دندان و جرم دندان
ویژگی | پلاک دندان | جرم دندان |
ماهیت | لایه‌ای نرم، چسبناک و بی‌رنگ از باکتری و ذرات غذا | لایه سخت‌شده و معدنی‌شده پلاک |
محل تشکیل | روی سطح دندان و اطراف لثه | روی دندان، اطراف لثه و گاهی سطح ریشه |
زمان تشکیل | به طور روزانه پس از خوردن و آشامیدن | پس از ماندگاری و عدم پاکسازی پلاک |
قابلیت پاکسازی | با مسواک و نخ دندان به راحتی از بین می‌رود | فقط با جرم‌گیری حرفه‌ای توسط دندانپزشک قابل حذف است |
رنگ و ظاهر | شفاف یا کمی سفید و معمولاً قابل مشاهده نیست | زرد یا قهوه‌ای، قابل مشاهده روی دندان |
عوارض | پوسیدگی دندان، بوی بد دهان | بیماری‌های لثه، تحلیل لثه، لق شدن دندان‌ها |
روش پیشگیری | مسواک منظم، نخ دندان، دهان‌شویه | تنها با جلوگیری از تشکیل پلاک قابل پیشگیری است |
تاثیر پلاک دندان بر سلامت دندان ها
پلاک دندان اگر به طور منظم با مسواک و نخ دندان پاک نشود، می‌تواند پیامدهای متعددی بر سلامت دهان و دندان بگذارد. برخی از مهم‌ترین اثرات پلاک عبارت‌اند از:
ایجاد پوسیدگی دندان
پلاک حاوی باکتری‌هایی است که از قند موجود در مواد غذایی تغذیه می‌کنند. این باکتری‌ها اسید تولید کرده و به مرور زمان مینای دندان را تخریب می‌کنند که نتیجه آن پوسیدگی دندان است.
بیماری‌های لثه (ژنژیویت و پریودنتیت)
تجمع پلاک در اطراف خط لثه باعث التهاب و قرمزی لثه‌ها می‌شود که به آن ژنژیویت گفته می‌شود. در صورت بی‌توجهی، این وضعیت پیشرفت کرده و به پریودنتیت (عفونت شدید لثه و بافت‌های نگهدارنده دندان) منجر می‌شود. که برای پ کردن جای دندان باید هزینه بالا متحمل شوید زیرا قیمت ایمپلنت دندان نسبتا بالاست
ایجاد جرم دندان
اگر پلاک به موقع پاک نشود، با مواد معدنی بزاق ترکیب شده و به جرم سخت روی دندان‌ها تبدیل می‌شود. جرم دندان نه تنها ظاهر دندان را زرد و نازیبا می‌کند، بلکه باعث بوی بد دهان و التهاب لثه‌ها هم می‌شود.
بوی بد دهان (هالیوزیس)
باکتری‌های موجود در پلاک گازهای بدبو تولید می‌کنند که موجب بوی ناخوشایند دهان می‌شود.
افزایش احتمال لق شدن و از دست دادن دندان‌ها
در مراحل پیشرفته، پلاک و جرم باعث تحلیل استخوان فک و تضعیف بافت‌های نگهدارنده دندان می‌شوند که ممکن است در نهایت منجر به لق شدن یا افتادن دندان‌ها شود.
راه‌های پیشگیری از ایجاد پلاک دندان
پلاک دندان یک لایه چسبنده و بی‌رنگ از باکتری‌هاست که به‌طور مداوم روی سطح دندان‌ها تشکیل می‌شود. اگر به موقع تمیز نشود، می‌تواند به پوسیدگی، بیماری‌های لثه و حتی جرم دندان منجر شود. هرچند پلاک به‌طور کامل از بین نمی‌رود، اما می‌توان با رعایت بهداشت دهان و دندان، آن را کنترل و اثرات مخربش را کاهش داد. در ادامه بهترین راه‌های پیشگیری از تشکیل پلاک معرفی می‌شوند:
1. مسواک زدن منظم و اصولی
مسواک زدن مهم‌ترین و مؤثرترین راه جلوگیری از تجمع پلاک است. توصیه می‌شود:
دو بار در روز و هر بار به مدت حداقل دو دقیقه مسواک بزنید.
از مسواک نرم و خمیر دندان حاوی فلوراید استفاده کنید.
به تمام سطوح دندان‌ها (جلو، پشت و سطح جونده) توجه داشته باشید.
2. استفاده از نخ دندان
مسواک به تنهایی نمی‌تواند ذرات غذایی بین دندان‌ها را پاک کند. نخ دندان با تمیز کردن فضاهای بین دندانی، مانع باقی ماندن باکتری‌ها و تشکیل پلاک در این نواحی می‌شود. استفاده روزانه از نخ دندان توصیه می‌شود.
3. استفاده از دهان‌شویه‌های ضدباکتری
دهان‌شویه‌ها با کاهش تعداد باکتری‌های دهان، نقش مؤثری در کاهش پلاک دارند. البته دهان‌شویه جایگزین مسواک و نخ دندان نیست، بلکه به‌عنوان مکمل باید استفاده شود.
4. تغذیه سالم و کاهش مصرف قند
باکتری‌های پلاک از قند موجود در مواد غذایی تغذیه می‌کنند. کاهش مصرف شیرینی‌ها، نوشابه‌ها و میان‌وعده‌های قندی می‌تواند رشد باکتری‌ها و تشکیل پلاک را محدود کند.
5. مراجعه منظم به دندانپزشک
برخی نواحی دهان حتی با بهترین بهداشت فردی هم به سختی تمیز می‌شوند. بنابراین مراجعه منظم (هر 6 ماه یک‌بار) به دندانپزشک برای معاینه و جرم‌گیری حرفه‌ای ضروری است.
6. جایگزینی منظم مسواک
مسواک‌ها به مرور زمان فرسوده می‌شوند و کارایی خود را از دست می‌دهند. بهتر است هر 3 ماه یک‌بار یا زودتر (در صورت خراب شدن برس‌ها) مسواک تعویض شود.
علت و علائم ایجاد پلاک دندان چیست؟
پلاک دندان زمانی تشکیل می‌شود که باکتری‌های موجود در دهان از باقی‌مانده مواد غذایی به‌ویژه قندها و نشاسته‌ها تغذیه کنند. این فرایند منجر به تولید اسیدهایی می‌شود که به سطح دندان‌ها می‌چسبند و لایه‌ای چسبناک و بی‌رنگ به نام پلاک را ایجاد می‌کنند. عوامل اصلی ایجاد پلاک عبارت‌اند از:
1. رژیم غذایی سرشار از قند و کربوهیدرات
مصرف مکرر مواد غذایی شیرین مانند کیک، شیرینی، شکلات، نوشابه، آب‌نبات و حتی برخی میوه‌های شیرین، محیطی مناسب برای رشد و تکثیر باکتری‌های دهان فراهم می‌کند. این باکتری‌ها از قند تغذیه کرده و به تشکیل پلاک کمک می‌کنند.
2. بهداشت نامناسب دهان و دندان
مسواک نزدن منظم، استفاده نکردن از نخ دندان و بی‌توجهی به بهداشت دهان باعث باقی ماندن ذرات غذا روی دندان‌ها می‌شود که در مدت کوتاهی به پلاک تبدیل می‌گردد.
3. خشکی دهان
بزاق نقش مهمی در شست‌وشوی دهان و کاهش باکتری‌ها دارد. کاهش جریان بزاق یا خشکی دهان (به دلیل کم‌آبی بدن، برخی داروها یا مشکلات پزشکی) خطر تشکیل پلاک را افزایش می‌دهد.
در مورد خشکی دهان یا زروستومیا بیشتر بدانید
4. سیگار کشیدن و مصرف دخانیات
دخانیات محیط دهان را برای رشد باکتری‌ها مساعدتر می‌کنند و علاوه بر افزایش پلاک، باعث تغییر رنگ دندان‌ها و بوی بد دهان می‌شوند.
5. برخی بیماری‌ها و داروها
شرایطی مانند دیابت یا مصرف بعضی داروها (که باعث کاهش بزاق یا تغییر در محیط دهان می‌شوند) می‌توانند احتمال تجمع پلاک را بیشتر کنند.
پلاک دندان با چه روشهایی درمان می شود؟
پلاک دندان اگر به موقع پاک نشود، می‌تواند به جرم تبدیل شده و باعث پوسیدگی دندان یا بیماری‌های لثه شود. برای از بین بردن پلاک و جرم، دندانپزشکان از روشهای مختلفی استفاده می‌کنند که رایج‌ترین آن‌ها شامل ابزارهای دستی و اولتراسونیک هستند:
1. ابزارهای دستی
در این روش، دندانپزشک از جرمگیر دستی و کورت برای پاکسازی پلاک و جرم از سطح دندان استفاده می‌کند.
پزشک با لمس سطح دندان و استفاده از حس لامسه، مناطقی را که بیشترین تجمع پلاک یا جرم در آن‌ها است، شناسایی می‌کند.
این روش نیازمند مهارت بالای دندانپزشک است و معمولاً برای پاکسازی دقیق پلاک و جرم در نواحی خاص استفاده می‌شود.
2. ابزار اولتراسونیک
ابزار اولتراسونیک با استفاده از ارتعاشات سریع نوک فلزی دستگاه، پلاک و جرم را شل می‌کند و به راحتی از سطح دندان جدا می‌کند.
همزمان با ارتعاش، اسپری آب روی دندان پاشیده می‌شود تا ذرات جدا شده شسته شوند.
این روش سریع‌تر از ابزارهای دستی است و تأثیر زیادی در بهبود سلامت دندان‌ها و لثه‌ها دارد.
درمان خانگی و سایر روشهای از بین بردن پلاک دندان
روشهای خانگی درمان پلاک دندان
علاوه بر مراجعه منظم به دندانپزشک، روشهای خانگی متعددی وجود دارند که می‌توانند به کاهش و کنترل پلاک دندان کمک کنند. این روش‌ها شامل بهداشت دهان، تغذیه و استفاده از مواد طبیعی هستند:
1. رعایت بهداشت دهان و دندان
مسواک زدن دو بار در روز: از مسواک مناسب و خمیردندان حاوی فلوراید استفاده کنید و روی هر دندان به‌طور جداگانه تمرکز کنید.
استفاده از تکنیک‌های صحیح مسواک زدن: حرکات آرام و دایره‌ای شکل باعث پاکسازی بهتر پلاک می‌شوند.
مسواک زدن زبان: باکتری‌ها و ذرات غذا روی زبان نیز می‌توانند باعث تشکیل پلاک شوند، بنابراین زبان خود را فراموش نکنید.
استفاده از نخ دندان روزانه: فضای بین دندان‌ها را تمیز نگه می‌دارد و مانع تجمع پلاک در نواحی غیرقابل دسترس می‌شود.
دهان‌شویه ضد پلاک: استفاده از دهان‌شویه‌های حاوی مواد ضدباکتری، اثر پاکسازی پلاک را افزایش می‌دهد.
2. تشخیص پلاک دندان
استفاده از قرص‌های نشانگر پلاک یا خمیرهای رنگ‌کننده، می‌تواند محل دقیق پلاک را مشخص کرده و تمرکز روی پاکسازی آن را راحت‌تر کند.
3. استفاده از مواد طبیعی
جوش شیرین: به‌عنوان ساینده ملایم برای از بین بردن پلاک روی دندان‌ها کاربرد دارد.
آلوئه‌ورا و گلیسیرین: مخلوط این دو ماده می‌تواند به کاهش باکتری‌ها و تمیزی دندان‌ها کمک کند.
پوست پرتقال: مالیدن پوست پرتقال روی دندان‌ها به دلیل وجود ویتامین C و ترکیبات ضدباکتری مفید است.
دانه کنجد: جویدن کنجد می‌تواند به پاکسازی سطح دندان‌ها و کاهش پلاک کمک کند.
میوه‌ها و سبزیجات: مصرف سیب، خربزه، گوجه‌فرنگی و توت‌فرنگی باعث تمیزی طبیعی دندان‌ها و کاهش پلاک می‌شود.
4. تغذیه مناسب
کاهش مصرف قند و نشاسته: کاهش شیرینی‌ها، نوشیدنی‌های شیرین و مواد غذایی نشاسته‌ای از رشد باکتری‌های پلاک جلوگیری می‌کند.
5. نظافت منظم و حرفه‌ای
علاوه بر روشهای خانگی، مراجعه منظم به دندانپزشک برای پاکسازی حرفه‌ای و جرم‌گیری توصیه می‌شود.
با ترکیب رعایت بهداشت دهان، استفاده از مواد طبیعی و تغذیه مناسب، می‌توان پلاک دندان را به‌طور مؤثر کنترل و سلامت دندان‌ها را حفظ کرد.
| برای یادگیری نکات ضروری دندانپزشکی استوری های روزانه اینستاگرام دکتر احمدی زاده را دنبال کنید |
بدون نظر